Delta 4/2024

Niebo w kwietniu

W czwartym miesiącu roku Słońce nadal szybko wędruje na północ, wyraźnie ograniczając możliwość nocnych obserwacji ciał niebieskich. Przez cały kwiecień dzień w środkowej Polsce wydłuży się o prawie dwie godziny i wyniesie około 15 godzin. W kwietniu Słońce przemieści się od środka gwiazdozbioru Ryb do środka gwiazdozbioru Barana.

Na początku miesiąca noce są ciemne, prawie pozbawione blasku Księżyca. Mimo tego, że 2 kwietnia przejdzie on przez ostatnią kwadrę, to znajdzie się wtedy w gwiazdozbiorze Strzelca i dodatkowo kilka stopni pod ekliptyką (niecałe \(3^{\circ}\) na południe od jasnej gwiazdy Nunki, \(\sigma\) Sgr). Dlatego Księżyc pojawia się na niebie pod koniec nocy astronomicznej i zanim zdąży się wznieść trochę wyżej, niebo się rozjaśni. Można oczywiście próbować dostrzec go w dzień. Niemalże do nowiu, 8 kwietnia, cienki sierp Księżyca przy czystym niebie rankiem da się odnaleźć kilka-kilkanaście stopni nad południowo-wschodnią częścią nieboskłonu.

Dla mieszkańców większości Ameryki Północnej (poza Alaską) będzie to szczególny nów, ponieważ dojdzie wtedy do całkowitego zaćmienia Słońca. Pas fazy całkowitej przetnie Ziemię mniej więcej od państwa Kiribati na Oceanie Spokojnym poprzez Meksyk, środkowo-wschodnią część USA i Nową Fundlandię w Kanadzie, by opuścić powierzchnię naszej planety gdzieś na północ od archipelagu Azorów na Atlantyku. Najdłużej faza całkowita zaćmienia potrwa w Meksyku, gdzie korona słoneczna pozostanie widoczna przez 4 minuty i 28 sekund. Szczęśliwcy po zachodniej stronie zaćmionego Słońca ujrzą planety Wenus, Mars i Saturn, po wschodniej zaś – Jowisza z Merkurym oraz prawdopodobnie jasną wtedy, wędrującą jakieś \(7^{\circ}\) na północny zachód od Jowisza kometę 12P/Pons-Brooks. W Europie niestety zaćmienie jest niewidoczne.

Przed nowiem na wieczornym niebie nisko nad zachodnim horyzontem można obserwować wspomniane już planetę Jowisz i kometę 12P/Pons-Brooks oraz planetę Uran. Oczywiście najlepiej widoczny jest Jowisz, którego blask przekracza \(-2^m{,}\) a średnica tarczy – \(34''.\) Największa planeta Układu Słonecznego zbliża się coraz bardziej do Urana. 20 kwietnia dystans między planetami zmniejszy się do \(30'.\) Uran świeci jednak z jasnością \(+5{,}8^m\) i wtedy zginie już raczej w zorzy wieczornej. Tę planetę można próbować odnaleźć na początku miesiąca. Kometa 12P/Pons-Brooks zacznie miesiąc w odległości niewiele przekraczającej \(1^{\circ}\) od Hamala, najjaśniejszej gwiazdy Barana, by w drugiej dekadzie kwietnia przejść nieco ponad \(3^{\circ}\) od Jowisza. Jeśli prognozy się sprawdzą, kometa wyraźnie odetnie się na tle ciemnego nieba. Pozostanie ona jednak widoczna tylko na początku miesiąca. Potem zniknie w blasku Słońca, wschodząc i zachodząc w czasie dnia.

Na pożegnanie ze wszystkimi wspomnianymi ciałami Układu Słonecznego spotka się bardzo wąski sierp Księżyca. Jego tarczę można próbować odnaleźć już 9 kwietnia, jakieś 26 godzin po nowiu, gdy jego tarcza o zmierzchu zajmie pozycję na wysokości zaledwie \(2^{\circ}\) nad zachodnią częścią nieboskłonu, prezentując fazę niewiele większą od \(1\%.\) W jego odszukaniu może przydać się lornetka oraz planeta Jowisz. Księżyc znajdzie się na 5 godzinie, ponad \(15^{\circ}\) od niej. Dobę później dostrzeżenie tarczy Księżyca nie sprawi kłopotu, gdyż o tej samej porze wzniesie się on na wysokość \(15^{\circ}{,}\) zwiększając fazę do \(5\%.\) Tego wieczora Jowisz pokaże się \(3{,}5^{\circ}\) na lewo od Srebrnego Globu, kometa natomiast w podobnej odległości, ale pod nim.

W kolejnych nocach planety i kometa zbliżą się do horyzontu i wkrótce znikną w blasku Słońca, Księżyc zaś powędruje wysoko, rozświetlając nocne niebo. 11 kwietnia jego faza zwiększy się do \(12\%\) i zajmie on pozycję \(2{,}5^{\circ}\) od Plejad, jasnej gromady otwartej gwiazd w Byku. Tej nocy Srebrny Glob zakryje świecącą z jasnością obserwowaną \(+5{,}5^m\) gwiazdę 36 Tau. Przy czym całe zjawisko da się zaobserwować tylko na północ od linii (mniej więcej) Cieszyn – Chrzanów – Kielce – Łuków. Na południe od niej Księżyc zajdzie przed odkryciem 36 Tau. Gwiazda zniknie za ciemnym brzegiem księżycowej tarczy około godziny 22:45, by pojawić się po jej jasnej stronie 50 minut później. Zjawisko ładnie zaprezentuje się w lornetce lub teleskopie z małym powiększeniem.

Następne dwie noce naturalny satelita Ziemi spędzi na pograniczu gwiazdozbiorów Byka i Woźnicy, odwiedzając drugą co do jasności gwiazdę Byka El Nath. Najpierw księżycowa tarcza w fazie \(20\%\) dotrze doń na odległość \(6^{\circ}\) od strony zachodniej, dobę później faza Księżyca zwiększy się do \(30\%\) i pokaże się on w podobnej odległości po stronie wschodniej El Nath. 15 kwietnia Srebrny Glob w I kwadrze zbliży się na \(3^{\circ}\) do Polluksa, najjaśniejszej gwiazdy Bliźniąt.

Między I kwadrą a pełnią warto wspomnieć o spotkaniu, 16 kwietnia, Księżyca w fazie \(60\%\) z jasną gromadą otwartą gwiazd M44 w Raku. Oba ciała niebieskie przedzieli dystans \(3{,}5^{\circ}.\)\(2^{\circ}\) bliżej znajdzie się gwiazda Asellus Borealis (\(\gamma\) Cnc), stanowiąca północno-wschodni róg trapezu gwiazd otaczającego M44. Dwa dni później Księżyc zwiększy fazę do \(78\%\) i pokaże się niecałe \(4^{\circ}\) od Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy Lwa.

20 dnia miesiąca Srebrny Glob dotrze do gwiazdozbioru Panny, zwiększając fazę do \(91\%.\) Tej nocy dojdzie do zakrycia jeszcze jaśniejszej gwiazdy Zavijava (\(\beta\) Vir), lecz przy znacznie mniej sprzyjającej obserwacjom fazie Księżyca. Tym razem przez Polskę przebiegnie południowa granica zjawiska. Na linii przebiegającej mniej więcej od jeziora Gardno poprzez Bytów, Toruń, Stryków koło Łodzi, Chęciny koło Kielc po Jasło dojdzie do zakrycia brzegowego. Na zachód od niej do zakrycia nie dojdzie. Im bliżej granicy, tym zakrycie potrwa krócej. Na przykład w Krośnie od zakrycia do odkrycia minie tylko 9 minut, w Suwałkach – 36 minut. Do zakrycia dojdzie około północy.

W nocy z 22 na 23 kwietnia już prawie pełny Księżyc zbliży się do Spiki, najjaśniejszej gwiazdy Panny. Nad ranem dystans między tymi ciałami niebieskimi zmniejszy się do \(1^{\circ}.\) Kolejnej nocy Srebrny Glob przejdzie przez pełnię w obszarze nieba pozbawionym jasnych gwiazd, w połowie drogi między Spiką a gwiazdą Zuben Elgenubi w Wadze. Pod tą drugą gwiazdą Księżyc pokaże się w nocy z 24 na 25 kwietnia, zbliżając się doń na około \(4^{\circ}.\)

Do końca miesiąca Księżyc spotka się jeszcze z Antaresem w Skorpionie w nocy z 26 na 27 kwietnia, z tarczą oświetloną wciąż w ponad \(90\%.\) Naturalny satelita Ziemi wzejdzie niewiele przed północą w odległości \(1{,}5^{\circ}\) od najjaśniejszej gwiazdy Skorpiona, a w trakcie nocy dystans między tymi ciałami niebieskimi zwiększy się o \(2^{\circ}.\)

W kwietniu wciąż jasna jest długookresowa gwiazda zmienna R Leonis, która w ostatnich dniach marca osiągnęła maksimum swojej jasności i nadal powinna przekraczać granicę widoczności gołym okiem. R Leo znajduje się \(5^{\circ}\) na zachód od Regulusa, niedaleko gwiazd 18 i 19 Leonis, i góruje po godzinie 21, wznosząc się wtedy na wysokość około \(50^{\circ}{,}\) by zniknąć za horyzontem po godzinie 4. Jest zatem dobrze widoczna przez mniej więcej 5 godzin. Gwiazda wyróżnia się ciemnowiśniową barwą, wyraźnie widoczną nawet w lornetkach czy małych teleskopach. Łatwo ją dzięki temu zidentyfikować.